Καλό ταξίδι Μίκη μας…
Η είδηση του θανάτου του Μίκη Θεοδωράκη, συγκλόνισε τους Έλληνες, όπου και αν αυτοί βρίσκονται, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Από την Αμερικανική ήπειρο μέχρι την Μέση Ανατολή, ο Μίκης υπήρξε σύμβολο. Σύμβολο αγώνα, σύμβολο της ακατάβλητης Ελληνικής Ψυχής, παράφορος και ανοικονόμητος. Και μπορεί να έφυγε πλήρης ημερών στα 96 του χρόνια, όμως, το κενό που αφήνει είναι δυσαναπλήρωτο, ίσως και μη αναπληρώσιμο.
Όπως έχει ειπωθεί, το δυστύχημα από την απώλεια του Μίκη και του άλλου μεγάλου συνθέτη του Μάνου Χατζηδάκι, είναι ότι δεν ανιχνεύει κάποιος τους διαδόχους τους στις ημέρες μας. Γιατί, το μέγεθος καθενός από τους δύο ήταν τέτοιο που πολύ δύσκολα μπορεί να επαναληφθεί.
Άνθρωπος με βιωματικές παραστάσεις και ψημένος στους αγώνες του λαού μας, ατσαλωμένος από στερήσεις, εξορίες, κυνηγητό λόγω της ιδεολογικής του τοποθέτησης, παρέμεινε μέχρι τέλους πιστός στο τίμιο λάβαρο της ανθρωπιάς, της δημιουργίας και του αγώνα, ανταποκρινόμενος σε κάθε πρόσκληση της σάλπιγγας των καλών αγώνων και των ωραίων θυσιών.
Ακόμη και όταν ανελάμβανε υπουργός στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, είχε ως κίνητρο την ωραία προσφορά, την αγάπη για να σηκωθεί ο ήλιος λίγο ψηλότερα στο γκρίζο τοπίο της ελληνικής πραγματικότητας και όταν συνειδητοποίησε ότι ματαιοπονούσε, δεν δίστασε να παραιτηθεί.
Υπάρχουν πολλά σημεία που μπορεί κανείς να διαφωνήσει ή να αντιπαρατεθεί με τις επιλογές του. Όμως, ο Μίκης, δεν μπορεί να κριθεί με τα συνήθη μέτρα. Όπως, άλλωστε κάθε σύμβολο αυτής της πατρίδας, της πατρίδας που τόσο λάτρεψε και υπηρέτησε.
Με καταγεγραμμένη στο κύτταρό του την πίκρα της προσφυγιάς (η οικογένεια Πουλάκη στην οποία ανήκε η γιαγιά του ήρθε από την Μ. Ασία, το Τσεσμέ, μετά την καταστροφή και εγκαταστάθηκε στην Χίο), η ψυχή του σφυρηλατήθηκε και η Κρητική καταγωγή του πατέρα του προσέθεσε την υπερηφάνια και την λεβεντιά με την οποία πορεύθηκε και στάθηκε ακέραιος, αγωνιζόμενος ευσθενώς με όπλα την αγάπη για τον Άνθρωπο και την Δικαιοσύνη, αντιτασσόμενος στην αδικία και την ανθρώπινη κακοψυχία και μικρότητα.
Το μέγεθος του Μίκη είναι τέτοιο που δεν επιτρέπει κενούς λόγους. Η γλώσσα -ακόμη και η Ελληνική-, είναι πολύ φτωχή για να εκφράσει το συναίσθημα και να περιγράψει το μεγαλείο του. Γιατί ο Μίκης, τον οποίο γνωρίσαμε κυρίως ως «αριστερό» -άλλωστε και ως κομμουνιστής ήθελε να φύγει-, ήταν μία μουσική ιδιοφυΐα.
Θυμάμαι, την μυστικότητα και τον φόβο με τον οποίο η μητέρα μου κυρίως, την περίοδο της δικτατορίας, έβαζε τα τραγούδια του να παίζουν στο πικ-απ, σε ένταση που ίσα-ίσα ακουγόταν και με εξόρκιζε να μην τα τραγουδήσω, παιδί εγώ στο δημοτικό.
Και δεν μπορώ να μην δακρύσω στην ανάμνηση του δέους που αισθάνθηκα όταν σε μία εκδήλωση της ΚΝΕ Ζανείου, τον είδα από τα παρασκήνια να διευθύνει … Να διευθύνει με το πάθος να αποτυπώνεται στο πρόσωπό του και να αποκτά απόκοσμη παρουσία, ως αρχιερέας της Τέχνης, ως Αρχάγγελος του Λαού που υπηρέτησε στην ζωή του.
Ούτε και μπορώ να μην σημειώσω, ότι η μουσική του και η συναυλία-παρουσίαση του Άξιον Εστί, αυτού του μεγάλου θεουργικού κειμένου με οδήγησε σε ατραπούς αναζήτησης …!
Και τα βράδια, με συντροφιά τους καημούς μας, ζούσαμε των ερώτων τα θαύματα, ακούγοντας την Δραπετσώνα, τα Σαββατόβραδα, όταν στην φτωχογειτονιά μας σταματούσε η βροχή, αφηνόμασταν στα μάγια του ολόγιομου φεγγαριού…
Ο Μίκης, σημάδεψε την γενιά μας, όπως και τις προηγούμενες και τις επόμενες. Και μπορεί κάποιοι στην Ελλάδα του μίσους και του εμφυλιοπολεμικού κλίματος να τον χαρακτήρισαν ως «μίασμα», ο πλανήτης όμως, ολόκληρος τους έδωσε ένα ισχυρό και ενίοτε διδακτικό ράπισμα, αναγνωρίζοντας το μεγαλείο και την μουσική του αξία.
Μας άφησε μουσικές εξαίσιες και έντυσε με αιωνιότητα και φως τις φωνές των μεγάλων ποιητών. Ελύτης, Σεφέρης, Νερούδα, Ρίτσος, Λειβαδίτης, είναι κάποιοι μόνο από τους μεγάλους ποιητές που οι στίχοι τους χάρη στην μουσική του Μίκη έφθασαν στα αυτιά και στα χείλη των καθημερινών ανθρώπων.
Την πολυεπίπεδη προσφορά του δεν είναι δυνατόν να αμαυρώσουν κάποιες, έστω και ατυχείς πολιτικές επιλογές του γιατί το καθήκον του, την υποχρέωσή του απέναντι στην Ελλάδα και τους Πανέλληνες το εκπλήρωσε και με το παραπάνω.
Τόσο το «Καραμανλής ή τανκς» όσο και η τελευταία φράση του «κάποιοι αγαπούν την Ελλάδα με έναν τρόπο μάλλον εριστικό» στον πυρήνα τους είχαν πάντα την αγωνία του για την ενότητα και την αγάπη για την γαλανόλευκη πατρίδα. Για τον λόγο αυτό η μουσική με την οποία έντυσε το «Άξιον Εστί» ανέδειξε την δύναμη των στίχων του μεγάλου Ο. Ελύτη.
Σταματώ εδώ, αναλογιζόμενος την ταπεινότητά μου να γράψω για τα μεγέθη αυτά. Και το μόνο που μπορώ να πω είναι ένας ψίθυρος αποχαιρετισμού, που διαχέεται στον άνεμο του Αιγαίου, μαζί με ένα συναίσθημα νοσταλγικής μελαγχολίας και ένα βούρκωμα στα μάτια.
Καλό ταξίδι Μίκη! Και εκεί που θα βρεθείς, παρέα με τον Μάνο, τον Κατράκη, την Μελίνα και τον Γρηγόρη, την Εντίθ το «σπουργιτάκι» και όλους όσους είχαν την τύχη να συνεργαστούν μαζί σου, να τραγουδήσουν τις μουσικές σου, μη -παρακαλώ σας- μη την λησμονάτε την χώρα μας…
Υ.Γ.1 : δεν θέλησα σκοπίμως, να προβώ σε παράθεση της πολιτικής του διαδρομής, άλλωστε αυτό είναι κάτι που εύκολα μπορεί να αναζητήσει κάποιος. Θέλησα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον καλλιτέχνη, οδηγό και παιδαγωγό Μίκη. Ελπίζω να πέτυχα, έστω και το ελάχιστο.
Υ.Γ.2: Τον Οκτώβριο του 2020 ο Μίκης Θεοδωράκης έστειλε επιστολή στον γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ Δ. Κουτσούμπα, στην οποία τού αναφέρει, ανάμεσα στ’ άλλα:
“Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ’ το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα “Μεγάλα Μεγέθη”. Έτσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για το λόγο αυτό θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής. Θα ήθελα λοιπόν να σε παρακαλέσω, εκείνη την ώρα να επιληφθείς, εσύ προσωπικά, ώστε να γίνει σεβαστή όχι μονάχα η ιδεολογία μου αλλά και οι αγώνες μου για την ενότητα των Ελλήνων»
Κυριότερα έργα
Κύκλοι τραγουδιών: Επιτάφιος, Επιφάνεια, Πολιτεία Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Χρυσοπράσινο Φύλλο, Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν + Κύκλος Φαραντούρη, Ρωμιοσύνη, Romancero Gitano, Θαλασσινά φεγγάρια, Ο ήλιος και ο χρόνος, Δώδεκα λαϊκά, Νύχτα θανάτου, Αρκαδίες,
Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας, Μπαλάντες (σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη), Στην Ανατολή, Τα λυρικά (σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη), Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ’ άλλη χώρα;, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες, Τα Πικροσάββατα.
Μουσική για θέατρο: Όμορφη πόλη, Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Μαγική πόλη, Ένας όμηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής, Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.
Μουσική για αρχαίο δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππής, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας, Μήδεια.
Μουσική για κινηματογράφο: Συνοικία το όνειρο, Αλέξης Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο, Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Το μπλόκο, Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση πολιορκίας, Actas de Marusia.
Ορατόρια: Άξιον εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνεια Αβέρωφ, Κατάσταση πολιορκίας, Πνευματικό εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.
Συμφωνικά έργα και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.
Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς. Άξιον εστί, Canto General.
Όπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.