Σταύρος Τασιόπουλος: Δικαιώματα και Νομιμότητα στις ελληνικές παραλίες

Σε μια χώρα που η ακτογραμμή της ξεπερνάει τα 13.000 χλμ και η αναλογία τμ/κάτοικο είναι περίπου 130τμ προκαλεί σε πρώτη ανάγνωση, μεγάλη εντύπωση πως τελικά υπάρχει παράνομη δέσμευση κοινόχρηστων χώρων από παραχωρησιούχους και πως φτάσαμε να μιλάμε για τα αυτονόητα το καλοκαίρι 2023, στη χώρα όπου ο τουρισμός αποτελεί βασικό μέρος της οικονομίας.

Αν συμφωνήσουμε ότι όλοι οι πολίτες σύμφωνα με το Σύνταγμα έχουν δικαίωμα πρόσβασης στους κοινόχρηστους χώρους και στο αγαθό της θάλασσας και ότι και η παραχώρηση μέρους αυτών γίνεται στο ίδιο πλαίσιο, τότε η ισχύουσα νομοθεσία καθιστά το ζήτημα απλό και σαφές, αλλά η αδυναμία εφαρμογής της προκαλεί τα προβλήματα.

Συνακόλουθα, η αισχροκέρδεια από πλευράς παραχωρησιούχων που προχωρούν σε καταπάτηση περισσότερου χώρου από όσο τους επιτρέπεται με βάση την άδεια τους σε συνδυασμό με τους ελλειπείς ελέγχους έχει οδηγήσει σε μία εξωφρενική κατάσταση όπου ευτυχώς είδαμε για πρώτη φορά κάποιες προσπάθειες του κράτους να εφαρμόζει την νομοθεσία σε γνωστά κοσμικά νησιά.

Όμως εδώ θα πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν μιλάμε για παύση της επιχειρηματικότητας και της δυνατότητας εσόδων για το κράτος από την παραχώρηση παροχής υπηρεσιών, αλλά για την διασφάλιση του δικαιώματος της ελεύθερης πρόσβασης στις παραλίες το οποίο έχει κριθεί και δικαστικά σε ανώτατο βαθμό από το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Η νομολογία είναι ξεκάθαρη όπου αναφέρεται ότι αποκλείονται χρήσεις οι οποίες εμποδίζουν την ελεύθερη και ανεμπόδιστη επίσκεψη, παραμονή, διέλευση και κολύμβηση (ΣτΕ 3346/1999), και αυτή είναι και η κατεύθυνση της νομοθεσίας και του Συντάγματος.

Τι παραχωρείται;

Μέσα από την ισχύουσα νομοθεσία (ιδίως ν.2971/2001) είναι εφικτή η παραχώρηση απλής χρήσης αιγιαλού, παραλίας, όχθης, παρόχθιας ζώνης, υδάτινου στοιχείου θάλασσας, λιμνοθάλασσας, λίμνης και πλεύσιμου ποταμού, είτε απευθείας είτε με δημοπρασία, σύμφωνα με τους όρους, τις προϋποθέσεις, και τις διαδικασίες της νομοθεσίας σε συνδυασμό με τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις, όπως η ισχύουσα 38609 ΕΞ 2023 (ΦΕΚ Β/1432/2023) που υπογράφεται από τους Υπουργούς Οικονομικών, Εσωτερικών και Περιβάλλοντος.

Περαιτέρω υπάρχουν ειδικές διαδικασίες που αφορούν παραχωρήσεις σε προστατευόμενες περιοχές, πολύ μικρές παραλίες καθώς και σημεία που το κράτος για συγκεκριμένους λόγους δεν προωθεί τη διαδικασία παραχωρήσεων.

Ποιος ελέγχει;

Εδώ βρίσκεται ένα βασικό ζήτημα της τήρησης της νομιμότητας καθώς ο έλεγχος των παραχωρησιούχων αν τηρούν όσα αναφέρονται στην σύμβαση ή προβαίνουν σε καταπατήσεις και ακόμη και σε αυθαίρετες κατασκευές άπτεται διαφόρων υπηρεσιών.

Σε κάθε περίπτωση αρμοδιότητα ελέγχου ως προς την τήρηση των συμβάσεων παραχώρησης έχουν τα κλιμάκια Ελέγχου της Κτηματικής Υπηρεσίας ενώ παράλληλα ευθύνες ελέγχου έχουν και οι Δήμοι καθώς και οι αστυνομικές και λιμενικές αρχές.

Πιο συγκεκριμένα οι Δήμοι έχουν υποχρέωση, σε κάθε περίπτωση που διαπιστώνουν καταπατήσεις ή αυθαίρετες επεμβάσεις επί των κοινοχρήστων χώρων, να ενημερώνουν άμεσα τις κατά τόπους Αστυνομικές Αρχές και τις Κτηματικές Υπηρεσίες, προκειμένου να φροντίσουν για τη λήψη μέτρων προστασίας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην κείμενη νομοθεσία.

Ενώ ακόμη ο νόμος ορίζει ότι οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να αναρτούν στην ιστοσελίδα τους τα στοιχεία κάθε παραχώρησης, γεγονός που δεν είναι ευρυτερα γνωστό.

Επίσης οι αστυνομικές και λιμενικές αρχές έχουν υποχρέωση, σε κάθε περίπτωση που διαπιστώνουν καταπατήσεις ή αυθαίρετες επεμβάσεις επί των κοινοχρήστων χώρων, να ενημερώνουν άμεσα τις κατά τόπους Κτηματικές Υπηρεσίες για τη λήψη μέτρων, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην κείμενη νομοθεσία, και παράλληλα να εφαρμόζουν τα όσα ισχύουν με βάση τις οικείες αστυνομικές διατάξεις.

Σε περίπτωση παραβίασης των ορίων της παραχώρησης επιτρέπεται στον χρήστη (επισκέπτη ή λουόμενο) του αιγιαλού, της παραλίας (κοινόχρηστης), της όχθης και της παρόχθιας ζώνης (κοινόχρηστης) η ελεύθερη χρήση του αυθαιρέτως ή καθ' υπέρβαση της παραχώρησης καταληφθέντος κοινόχρηστου χώρου.

Ποια είναι τα όρια της παραχώρησης;

Η διαδικασία της παραχώρησης για την ανάπτυξη ομπρελών, ξαπλωστρών και λοιπών υπηρεσιών είναι ορισμένη και αφορά σε συγκεκριμένα ποσοστά επί του εκάστοτε χώρου, απαγορεύοντας την οποιαδήποτε επέμβαση που αλλοιώνει τη φύση και εμποδίζει την ελεύθερη πρόσβαση στην παραλία, ενώ θέτει και συγκεκριμένα μέτρα ελεύθερης ζώνης, ορίζει τα ανώτατα όρια των χώρων που παραχωρούνται και που καλύπτονται.

Ενώ ειδική μνεία γίνεται για την υποχρέωση ότι σε κάθε περίπτωση τουλάχιστον το 50% του συνολικού αιγιαλού θα πρέπει να είναι ελεύθερα προσβάσιμο σε κάθε εδαφική μορφολογία.

Η νομοθεσία αναφέρει (αρ.12 της σχετικής ΚΥΑ) ότι:

(α) Απαγορεύεται οποιαδήποτε επέμβαση, που αλλοιώνει τη φυσική μορφολογία και τα βιοτικά στοιχεία των χώρων αιγιαλού, παραλίας, όχθης, παρόχθιας ζώνης, υδάτινου στοιχείου θάλασσας, λιμνοθάλασσας, λίμνης και πλεύσιμου ποταμού, καθώς και τον κοινόχρηστο χαρακτήρα αυτών.

(β) H παραχώρηση της απλής χρήσης είναι δυνατή, για την άσκηση δραστηριοτήτων που εξυπηρετούν τους λουόμενους ή την αναψυχή του κοινού, ιδίως για εκμίσθωση θαλάσσιων μέσων αναψυχής, ξαπλωστρών, ομπρελών, λειτουργία αυτοκινούμενου ή ρυμουλκούμενου τροχήλατου αναψυκτηρίου, καθώς και τραπεζοκαθισμάτων, εφόσον εξασφαλίζεται η ελεύθερη διέλευση του

κοινού, με τους όρους, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία, που προβλέπονται από τις διατάξεις των άρθρων 13 και 15 του ν. 2971/2001,

(γ) Η ανάπτυξη των ομπρελών, ξαπλωστρών και των θαλάσσιων μέσων αναψυχής σύμφωνα με τις παραγράφους 4 και 5 του άρθρου 13 του ν. 2971/2001, όπως ισχύει, μπορεί να καλύπτει μέχρι το εξήντα τοις εκατό (60%) του παραχωρούμενου χώρου, με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η ελεύθερη πρόσβαση του κοινού κάθετα και παράλληλα προς τη θάλασσα και η ύπαρξη ελεύθερης ζώνης από την ακτογραμμή πλάτους τουλάχιστον πέντε (5) μέτρων.

Το εμβαδόν κάθε παραχώρησης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα πεντακόσια (500) τετραγωνικά μέτρα. Ο περιορισμός του εμβαδού κάθε παραχώρησης της απλής χρήσης αιγιαλού, παραλίας, όχθης ή παρόχθιας ζώνης, σε πεντακόσια (500) τετραγωνικά μέτρα, που προβλέπεται στο προηγούμενο εδάφιο δεν ισχύει για τις παραχωρήσεις σε όμορα του κοινοχρήστου χώρου ξενοδοχεία, οργανωμένες τουριστικές κατασκηνώσεις (camping) και σύνθετα τουριστικά καταλύματα.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να παραμένει ελεύθερη έκταση αιγιαλού σε ποσοστό τουλάχιστον πενήντα τοις εκατό (50%) του συνολικού εμβαδού του, ανάλογα με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του αιγιαλού, μη υπολογιζόμενου του χώρου που είναι δυσπρόσιτος και μη αξιοποιήσιμος και με τους περιορισμούς, ως προς το ποσοστό κάλυψης του αιγιαλού

(δ) Για χώρους αιγιαλού, παραλίας, όχθης, παρόχθιας ζώνης, υδάτινου στοιχείου της θάλασσας, λιμνοθάλασσας, λίμνης και πλεύσιμου ποταμού, που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, η κάλυψη δεν μπορεί να υπερβαίνει το τριάντα τοις εκατό (30%) του παραχωρούμενου χώρου και εφόσον δεν επηρεάζονται οι στόχοι διατήρησης για το προστατευτέο αντικείμενο. Η παραβίαση των ανωτέρω όρων επιφέρει την ανάκληση της παραχώρησης.

(ε) Σε περίπτωση ύπαρξης συνεχόμενων όμορων επιχειρήσεων του πρώτου εδαφίου της παρούσας, καταλείπεται από τις προβολές των ορίων κάθε επιχείρησης ελεύθερη ζώνη τουλάχιστον δύο (2) μέτρων εκατέρωθεν των ορίων τους. Αν η πρόσοψη της επιχείρησης είναι μικρότερη των έξι (6) μέτρων, η ελεύθερη ζώνη μειώνεται κατά πενήντα τοις εκατό (50%) εκατέρωθεν των ορίων της.

(στ) Δεν παραχωρείται η χρήση του αιγιαλού, για ομπρέλες, ξαπλώστρες, τραπεζοκαθίσματα και τροχήλατες καντίνες, όταν το μήκος ή πλάτος αυτού είναι μικρότερο των πέντε (5) μέτρων ή όταν το συνολικό εμβαδόν του αιγιαλού είναι μικρότερο των εκατό πενήντα (150) τετραγωνικών μέτρων, εκτός από τις περιπτώσεις που υπάρχουν σε ισχύ άδειες λειτουργίας επιχείρησης, από τις προβλεπόμενες στην παράγραφο 4 του άρθρου 13 του ν.2971/2001, όπως ισχύει, και μέχρι τη λήξη τους.

Ποιες είναι οι κυρώσεις;

Καθώς είναι συγκεκριμένοι οι όροι των παραχωρήσεων, αντίστοιχα σε περίπτωση παραβίασης τους είναι συγκεκριμένες και οι κυρώσεις και μπορούν να οδηγήσουν στην άμεση λύση της παραχώρησης.

Ειδικότερα αναφέρεται ότι σε περίπτωση που παραβιάζονται οι διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας ή οι όροι και οι περιορισμοί, που έχουν τεθεί ή καταλαμβάνεται μεγαλύτερη έκταση από αυτή που περιλαμβάνεται στην παραχώρηση, τότε η συμβατική σχέση λύεται αυτομάτως και αζημίως για το Δημόσιο με την έκδοση σχετικής διαπιστωτικής πράξης, που συνυπογράφεται από την αρμόδια Κτηματική Υπηρεσία και τον οικείο Δήμο.

Ενώ παράλληλα εφαρμόζονται και οι οικείες διατάξεις επιβολής διοικητικών προστίμων ή και αστικών και ποινικών ανά περίπτωση ποινών με βάση την βαρύτητα της παραβίασης ανά περίπτωση σε συνδυασμό με την ύπαρξη αυθαίρετων κατασκευών.

Τι συμβαίνει το καλοκαίρι 2023;

Από την αρχή του καλοκαιριού είδαμε μία σαφή προσπάθεια της κυβέρνησης και των αρμοδίων υπηρεσιών να προχωρήσουν σε ελέγχους είτε για την επιβολή παλαιότερων αποφάσεων επί αυθαιρέτων κατασκευών είτε για τον έλεγχο σε γνωστά νησιά του Αιγαίου από όπου προέκυψαν νέες παραβάσεις. Ύστερα μέσα στο καλοκαίρι παρατηρούμε να υπάρχει μία σαφής ανάδειξη από τους πολίτες όλων εκείνων των παραβάσεων που υπάρχουν σε κάθε περιοχή της χώρας, με στόχο την εφαρμογή της νομοθεσίας.

Σίγουρα δεν λείπουν εκατέρωθεν ακραίες φωνές είτε για την κατάργηση των παραχωρήσεων είτε για την ανεξέλεγκτη λειτουργία τους χάριν της τουριστικής διαδικασίας, όμως και οι δύο αυτές πλευρές είναι εκτός σύγχρονης λογικής και σίγουρα οι δεύτερες ενισχύουν και την παρανομία.

Όμως ορίζεται στο νόμο ότι σε περίπτωση παραβίασης των ορίων της παραχώρησης επιτρέπεται στον χρήστη (επισκέπτη ή λουόμενο) του αιγιαλού, της παραλίας (κοινόχρηστης), της όχθης και της παρόχθιας ζώνης (κοινόχρηστης), η ελεύθερη χρήση του αυθαιρέτως ή καθ’ υπέρβαση της παραχώρησης καταληφθέντος κοινόχρηστου χώρου.

Για αυτό παρατηρούμε πλέον ότι το κράτος και οι αρμόδιες υπηρεσίες προχωρούν σε κάτι απλό και λογικό, στον έλεγχο τήρησης της νομοθεσίας και οι πολίτες ταυτόχρονα προβαίνουν στην άσκηση των δικαιωμάτων τους.

Φτάσαμε λοιπόν να μιλάμε έπειτα από χρόνια παρανομιών, για τα αυτονόητα για το ότι θα πρέπει να τηρείται η νομοθεσία και οι κάθε παραχωρησιούχοι θα πρέπει να επιδιώκουν το κέρδος τους με βάση τις συμβάσεις και τη νομοθεσία και ότι οι παραλίες είναι κοινόχρηστο αγαθό. Είναι ευτυχές ότι επιτέλους γίνονται κινήσεις εφαρμογής της νομοθεσίας και αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να αναγνωρισθεί και να στηριχθεί.

Ποια είναι η επόμενη ημέρα; Ένα Μητρώο Παραχωρήσεων Παραλιών

Με βάση την νομοθεσία λοιπόν είναι σαφή τα δικαιώματα των πολιτών καθώς και των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στις παραλίες, αλλά η εφαρμογή είναι το κρίσιμο ζήτημα και εκεί δεν μπορεί να ζητείται υπουργική ή πρωθυπουργική παρέμβαση ώστε να υπάρξει τήρηση της νομοθεσίας.

Η Βουλή και η Κυβέρνηση θέτουν τους κανόνες και το πλαίσιο λειτουργίας και η εφαρμογή έγκειται στην Διοίκηση και στη Δικαιοσύνη όπου οι Δήμοι, οι αρμόδιες υπηρεσίες καθώς και οι Αστυνομικές και Λιμενικές Αρχές καλούνται να ελέγχουν και να προβαίνουν σε κάθε αρμόδια επιβολή κυρώσεων.

Εδώ τίθεται και η πρόταση δημιουργίας ενός ελεύθερα προσβάσιμου ηλεκτρονικού μητρώου όλων των παραχωρήσεων από όλους τους φορείς όπου θα αποτυπώνονται όλα τα στοιχεία κάθε παραχώρησης, οι συμβάσεις καθώς και τα τοπογραφικά σχέδια, ώστε εύκολα να μπορούν και οι πολίτες και οι ελεγκτικές αρχές να γνωρίζουν και να ελέγχουν την κάθε παραχώρηση. Ένα τέτοιο Μητρώο Παραχωρήσεων Παραλιών μπορεί να υπάρξει με βάση τις δυνατότητες των Υπουργείων Ψηφιακής Πολιτικής, Οικονομικών, Εσωτερικών στην κατεύθυνση του gov.gr ώστε με διαφάνεια και συγκρότηση να μπορούμε όλοι να γνωρίζουμε τι ισχύει σε κάθε παραλία.

Περαιτέρω κάθε παράνομη καταπάτηση κοινόχρηστου χώρου πέραν της καθαυτής παρανομίας επιφέρει και απώλεια εσόδων για τα δημόσια ταμεία, τον εξ αρχής δηλαδή σκοπό της παραχώρησης, και έτσι ζημιωνόμαστε πολλαπλώς καθώς και δεν μπορούμε να έχουμε ελεύθερη πρόσβαση ως ο νόμος ορίζει στις κοινόχρηστες παραλίες και παράλληλα κάποιοι κερδοσκοπούν παρανομώντας εις βαρος όλων μας.

Και εδώ έρχεται και ο ρόλος των Δημοτικών Αρχών κάθε περιοχής όπου καλούνται να ασκήσουν τις αρμοδιότητές τους και να διαπιστώνουν τυχόν παραβάσεις και να ενημερώνουν τις αρμόδιες υπηρεσίες με βάση το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, ενώ μία νομοθετική μεταρρύθμιση για περισσότερες δυνατότητες ελέγχου και επιβολής κυρώσεων από τους Δήμους είναι στη σωστή κατεύθυνση.

Όμως γεγονός είναι ότι η Ελλάδα διαθέτει μία μεγάλη έκταση παραλιών σε υψηλό επίπεδο και φυσική ομορφιά και έτσι ενισχύεται η τουριστική δυναμική της χώρας και η οικονομία μας, για αυτό μόνον να κερδίσουμε έχουμε και ως πολίτες και ως κράτος από την τήρηση της νομοθεσίας, απολαμβάνοντας το φυσικό αγαθό των ελληνικών θαλασσών.

Ο κύριος Σταύρος Τασιόπουλος είναι δικηγόρος Παρ Αρείω, LLM/MSc Δημοσίου Δικαίου/Περιβαλλοντικής Διακυβέρνησης