Εορτάζουμε σήμερα τη μνήμη του Αγίου Νεκταρίου Επισκόπου Πενταπόλεως. Είμαι σίγουρος πως όλος ο κόσμος γνωρίζει πόσο θαυματουργός ήταν ο Άγιος και πόσο θαυμαστή ήταν η ζωή του που αποτελεί πρότυπο για όλους μας. Εκτός όμως από τη ζωή του, ο Άγιος έχει αφήσει παρακαταθήκη σε όλους εμάς τους εκπαιδευτικούς την παιδαγωγική του ζωή και αυτή θα προσπαθήσουμε να δούμε μέσα σε αυτές τις λίγες γραμμές.
Ο Άγιος Νεκτάριος έδρασε στον ελλαδικό χώρο που σχετικά πρόσφατα είχε ελευθερωθεί από έναν μακραίωνο, αλλοεθνή και αλλόθρησκο ζυγό. Τώρα βρίσκεται στις διαδικασίες διαμόρφωσης του δικού του εκπαιδευτικού συστήματος κάτω όμως από εξαιρετικά πολύπλοκες και πολυποίκιλες έως και αντιθετικές επιδράσεις (βαυαροκρατία, καθολικισμός, προτεσταντισμός, απόηχος ευρωπαϊκού διαφωτισμού, ελληνορθόδοξη παράδοση κ.ά.).
Σε ηλικία είκοσι ετών, δηλαδή το 1866, ο ‘’κατά κόσμον’’ Αναστάσιος Κεφαλάς φεύγει από την Πόλη για να εγκατασταθεί στο νησί της Χίου. Η Χίος είναι ένας μεγάλος πνευματικός σταθμός στην πορεία του νεαρού Αναστασίου, και μετέπειτα Αγίου. Είναι το νησί που έχει τιμηθεί από Βυζαντινούς αυτοκράτορες με δωρεές και έχει καλλιεργηθεί πλούσια πνευματική παράδοση. Εδώ έδρασε ο Αθανάσιος ο Πάριος για την ανασύσταση της παιδείας στο υπόδουλο ελληνικό γένος. Εδώ αναπτύχθηκε και το ησυχαστικό κίνημα, το υποτιμητικά αποκαλούμενο των “κολλυβάδων”, με κυρίαρχη φυσιογνωμία τον Μακάριο Νοταρά. Δεν είναι απορίας άξιο λοιπόν που ήδη η “εκ κοιλίας μητρός” έφεση του εκ Συληβρίας νεαρού Αναστασίου, υποστασιάζεται και μορφοποιείται πλέον. Εδώ κείρεται μοναχός
Η πορεία του ως παιδαγωγού παγιώνεται και εξελίσσεται. Με τις ιδιότητες του Δημοδιδασκάλου στο χωριό Λιθί, καθώς και του ιεροκήρυκα έγινε γνωστός στο νησί και αγαπητός.
Την εποχή που ο Άγιος Νεκτάριος αναλαμβάνει την διεύθυνση της Ριζαρείου Σχολής, βρισκόμαστε στην εποχή του Χαριλάου Τρικούπη με τις νεωτεριστικές του προσπάθειες για συμπόρευση με την Ευρώπη να επεκτείνονται και στην εκπαιδευτική πολιτική. Μερικές καινοτομίες, χαρακτηριστικές που δείχνουν την προσπάθεια απομάκρυνσης από την περίοδο της Αντιβασιλείας είναι και οι εξής:
- Νέο ωρολόγιο Πρόγραμμα ( Ιούνιος 1884), με μείωση των ωρών διδασκαλίας αρχαίας ελληνικής γραμματείας
- Είσοδος νέων μαθημάτων (Γυμναστικής, Φυσικής, Νέων Ελληνικών)
- Προσπάθειες να βελτιωθεί η καταπιεστική ατμόσφαιρα των σχολείων με τους “ραβδισμούς” που τη χαρακτήριζαν έως τότε.
- Γενίκευση και βελτίωση της στοιχειώδους εκπαίδευσης με αυστηρότερη επιλογή στην ανώτερη εκπαίδευση
Οι Παιδαγωγικές Αρχές του Αγίου δίνουν στίγμα και ξεχωρίζουν την εποχή εκείνη :
Ελληνοκεντρικότητα : Η παιδεία και ο πολιτισμός με οικουμενική και πανανθρώπινη προοπτική είναι καρποί του ελληνικού πνεύματος και αυτό καθιστά τους Έλληνες, είτε ως φιλοσόφους, είτε ως επιστήμονες, είτε ως Πατέρες ,διδασκάλους της ανθρωπότητας Ο ελληνισμός εκφρασμένος ως φιλοσοφία και ο χριστιανισμός συνδέονται άρρηκτα. Πάμπολλες φορές στα συγγράμματα του και στους λόγους του χρησιμοποιεί την αρχαία ελληνική γραμματεία .
Πατριωτισμός : Η εποχή δράσης του Αγίου και κυρίως η περίοδος της διοικήσεως της Ριζαρείου, συνέπεσε με την ανάδειξη διεθνώς των εθνικών κρατών, την εμφάνιση της «Μεγάλης Ιδέας», το Μακεδονικό Ζήτημα, την επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων, την εμφάνιση του πανσλαβιστικού κινήματος, εθνικές στρατιωτικές ήττες καθώς επίσης οικονομικές και διπλωματικές ταπεινώσεις. Όλα αυτά μπορούν εύκολα να αποτελέσουν τροφή για υπερεθνικιστικές και σοβινιστικές τάσεις. Παρόλα αυτά ο Διευθυντής της Ριζαρείου εκκλησιαστικής Σχολής, δεν εκτράπηκε από την οδό της νηφαλιότητας και συγκράτησε τις ορμητικές τάσεις των νέων μαθητών του από ακρότητες, αποδίδοντας όμως στον πατριωτισμό την αξία που του ανήκει. Η ειδική αγάπη προς την πατρίδα, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ελληνικού πατριωτισμού είναι η εξισορρόπηση με το Διεθνισμό και τον Κοσμοπολιτισμό, όπως αναφέρει σε ομιλία του: «περί κλήσεως και αποστολής του Έλληνος» επίσης στο έργο του :“Θρησκευτικαί μελέται”
Ευρύτητα στοχοθεσίας Αγωγής : Όχι στη μονομέρεια της θρησκευτικής παιδείας, ούτε και στην αποκλειστική τροφή του νου.(Το ιδεώδες του «καλού καγαθού»). Το πρώτο οδηγεί στη δεισιδαιμονία και το φανατισμό και το δεύτερο στην αθεΐα και στην κοινωνική εκτροπή («Θρησκευτικαί μελέται») Πρέσβευε τη συσσωμάτωση όλων των παιδευτικών αγαθών που περιέβαλλε ο Ελληνισμός κατά την μακραίωνη και διαχρονική του πορεία χριστιανικά και προχριστιανικά.
Κεντρικός παράγοντας της αγωγής είναι οι γονείς και ιδιαίτερα οι μητέρες. Η αγωγή των νέων αρχίζει από τη βρεφική ηλικία. Η ιδιαίτερη σημασία που αποδίδει στην αγωγή της οικογένειας και στο ρόλο της ως κοινωνικοποιητικού παράγοντα φαίνεται συχνά στα έργα του: («Η αγωγή των παίδων και αι μητέρες», «Περί της θρησκευτικής αγωγής και αναπτύξεως των κορασίων» «Υποτύπωσις περί ανθρώπου»). Οι απόψεις του αυτές μας θυμίζουν την κατά πολύ αργότερα εκφρασθείσα από τον J.Bowlby (1960-1970) θεωρία της Προσκόλλησης. (Attachment theory) και τη σημασία των «σημαντικών άλλων» στην αγωγή των παιδιών. Άλλωστε κατά τη φοίτησή του στη Θεολογική σχολή είχε μάθει γαλλικά και αναφέρει τον Pestallogi ως ένα μεγάλο παιδαγωγό. Αυτό δηλώνει την ευρυμάθειά του και την ενημέρωσή του για τα επιστημονικά τεκταινόμενα.
Τέλος ιδιαίτερα πρωτοπόρες ήταν οι Παιδαγωγικές Μέθοδοι που ανέπτυξε ο Άγιος:
Ανάπτυξη και προώθηση του σχολικού κήπου αποβλέποντας στη γενικότερη προώθηση της γεωπονικής τέχνης. Ο κήπος της Ριζαρείου σχολής αξιοποιήθηκε από τον άγιο από την άφιξή του ήδη στη σχολή, τόσο ως προσωπική ενασχόληση και διαχείριση ελεύθερου χρόνου, όσο και με την ένταξη των γεωπονικών μαθημάτων στις δραστηριότητες της σχολής κατόπιν δικής του εισηγήσεως στο Συμβούλιο της σχολής. Σήμερα στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Αγωγής εκπονούνται διάφορα προγράμματα από μαθητικές ομάδες με παιδαγωγικούς στόχους της ίδιας φιλοσοφίας από την οποία αφορμήθηκε ο άγιος Νεκτάριος.
Ιδιαίτερος τρόπος χρήσης της τιμωρίας, καθιστώντας την πραγματικά παιδαγωγική. Στα σύγχρονα εγχειρίδια παιδαγωγικής το θέμα της τιμωρίας ως παιδαγωγικό μέσο αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη επιμέλεια και από κάθε παιδαγωγική θεωρία απορρέει ένα ανάλογο σύστημα διαχείρισης ποινών και αμοιβών. Η παιδαγωγική θεωρία του Αγίου Πενταπόλεως είναι αυτή του χριστιανικού ανθρωπισμού. Ο σεβασμός του μαθητή ως ανθρώπινου προσώπου και η ανάληψη ευθύνης του δασκάλου ως προσωπικής του αστοχίας για την παραβατική συμπεριφορά του μαθητή, συναντάται στην παιδαγωγική της χριστιανικής εκκλησίας, την παιδαγωγική της ερήμου, του μοναχισμού και των γεροντάδων.
Ήταν ο Άγιος Νεκτάριος που επειδή οι μαθητές στη Ριζάρειο είχαν επιδείξει κακή συμπεριφορά έβαλε τα κλάματα και Θεωρώντας τον εαυτό του υπαίτιο υπεύθυνο επιβάλλει στον εαυτό του σκληρή νηστεία δείχνοντας έτσι από το 1900 περίπου αυτό που η σύγχρονη διδακτική μας λέει ότι ο καθηγητής είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τη συμπεριφορά του παιδιού και την επίδοσή του στα μαθήματα
Ήταν ακόμη ο Άγιος Νεκτάριος ο οποίος σε αντίθεση με τους καιρούς δίνει μπάλα στα παιδιά για να παίξουν και το κίνητρο να ασχοληθούν με τον αθλητισμό δίνοντας έτσι όπως και σήμερα προτεραιότητα τόσο στην καλλιέργεια της ψυχής και του πνεύματος όσο και του σώματος
Για αυτό και για εμάς τους γυμναστές ( κανονική ονομασία Καθηγητές Φυσικής Αγωγής ) είναι ο προστάτης μας γιατί ήταν ο πρώτος που μίλησε για τη σημασία που έχει τόσο η καλλιέργεια η πνευματική όσο και η σωματική
Ας είναι ο Άγιος Νεκτάριος και η ζωή του παράδειγμα για όλους μας .Ας είναι ο Άγιος Νεκτάριος οδηγός και βοηθός μας σε εμάς εκπαιδευτικούς και στο δύσκολο έργο που έχουμε να κάνουμε με τα παιδιά . Ας είναι ο Άγιος Νεκτάριος Βοήθεια σε όλο τον κόσμο
Χρόνια πολλά!!!
Ματάκης Ντέμης
Καθηγητής Φυσικής Αγωγής ,PhD
Σύμβουλος Δημάρχου Αγίας Βαρβάρας
σε θέματα Αθλητισμού
