Η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ τιμάται και τιμά την Αγία Βαρβάρα

 γράφει ο Λυκούργος Χατζάκος

Δεν υπάρχουν λόγια να περιγράψουν την συγκίνηση, το δέος και την θέρμη που εκπέμπει η θετική αύρα που αισθάνεται κάποιος όταν βρίσκεται δίπλα σε μία προσωπικότητα όπως αυτή της Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ.

Δεν απέχω πολύ από το να αισθάνομαι ευγνωμοσύνη στον Δήμαρχο της Αγίας Βαρβάρας κ. Λάμπρο Μίχο, γιατί με την πρωτοβουλία του για την ονοματοδοσία του Κέντρου Λόγου & Τέχνης μου έδωσε την ευκαιρία να βρεθώ έστω και λίγες στιγμές δίπλα σε αυτήν την εμβληματική προσωπικότητα της σύγχρονης Ελλάδας.

Κάπως έτσι υποθέτω αισθανόταν και ο Δήμαρχος –ισόβιο, τον απεκάλεσε η κ. Αρβελέρ- όταν ετοίμαζε την επιστολή που θα της απηύθυνε. Όπως ανέφερε και ο ίδιος ο κ. Λάμπρος Μίχος, στην ομιλία του υποδεχόμενος την τιμωμένη:

[Αυτό το παλιό σπίτι που βλέπετε με την αυλή του ο Δήμος το αγόρασε, το ανακαίνισε και το διαμόρφωσε ώστε  να χρησιμοποιείται ως Κέντρο Λόγου & Τέχνης. Το ΔΣ με την υπ αριθ. 67/9-11-2021 απόφασή του, αποφάσισε την ονομασία σε «Κέντρο Λόγου & Τέχνης Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ»  και την ανακήρυξή της σε επίτιμη δημότη του Δήμου της Αγίας Βαρβάρας…

Δυσκολεύτηκα να βρω τις λέξεις που ταιριάζουν. Σε ποια λέξη να χωρέσει η περιγραφή αυτής της προσωπικότητας. Θα αρκούσε, σκέφθηκα το σκέτο «Ελένη», ένα όνομα που θα παρέπεμπε με βάση την ελληνική παράδοση, σε ένα πρόσωπο που συνδυάζει την ομορφιά, την σοφία, την αποφασιστικότητα και το νεανικό σφρίγος. …

Στην επιστολή μου της έγραφα: Θέλουμε να τιμήσετε την μικρή μας πόλη, που πάλλεται ασυμβίβαστη με το αβόλευτο παρόν της όσο και με το γεμάτο προκλήσεις μέλλον της, γιατί θέλουμε να φέρουμε τους δημότες μας κοντά στην ζώσα Ελληνική Πολιτιστική παράδοση που τόσο ανταποκρίνεται στον δικό σας δημιουργικό, οραματικό κόσμο. Η κ. Αρβελέρ απάντησε με δύο λέξεις: «Μετά χαράς». Και συμφώνησε να είναι παρούσα στην τελετή.

Θα πείτε τι σημασία έχει το δικό μας χρυσό σήμα μπροστά σε τόσες τιμητικές   και βραβεύσεις  που έχει λάβει από θεσμούς και μεγάλες προσωπικότητες. Πόση αξία έχει το δικό μας σήμα μπροστά στον Χρυσό Σταυρό της λεγεώνας της Τιμής που της απένειμε ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Φρανσουά Μιττεράν.

Η κ. Αρβελέρ, ξέρω, σε αυτά τα θέματα απαντά με την καρδιά της. Εκτός από το μυαλό της χρησιμοποιεί και την καρδιά της. Αυτό που κάνουμε σήμερα εμείς αποτελεί την ελάχιστη προσφορά απέναντι σε μία προσωπικότητα που υπεράσπισε την Ελλάδα, την Ιστορία, τον πολιτισμό της και ως αξίες την Ελλάδα, την Ιστορία και τον πολιτισμό της τις ανέδειξε σε παγκόσμιες…

Πριν 17 χρόνια βρεθήκαμε σε ένα συνέδριο στην Κύπρο. Και θυμάμαι ότι δεν κοιμήθηκα το βράδυ προσπαθώντας να αλλάξω την ομιλία μου γιατί ήθελα να δώσω έμφαση στην σπουδαιότητα όσων είπε η κ. Αρβελέρ. Πόσο σημαντική ήταν η αναφορά της στα 4 «Ι» της αρχαιότητας –Ισηγορία, Ισονομία, Ισοπολιτεία, Ισογονία- αντικαταστάθηκαν σήμερα από τα 4 «Δ»: Δίκαιο, Δικαιώματα, Διάλογος και Δημοκρατία. …

Στην πολυκύμαντη ζωή της εικονογραφούνται οι αγωνίες, ο αγώνας μιας ολόκληρης εποχής.

Κάτι το μεθυστικό υπάρχει στη σκέψη ότι ζούμε στην εποχή της. Και η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ βρίσκεται σήμερα μαζί μας.

Κυρία Αρβελέρ,

Επιτρέψτε μου την τιμή  εκ μέρους των δημοτών, του Δημοτικού Συμβουλίου, της πόλης να σας απονείμω το χρυσό σήμα της πόλης και την πλακέτα…].

Ποια είναι η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ;

Και λέω: «Στα ενενήντα περπατώ, στα εκατό θα φτάσω και τότε μόνο θα σκεφτώ αν πρέπει να γεράσω». Μόνον τα πόδια μου με έχουν κάνει να καταλάβω ότι γέρασα. Βλέπω στον ύπνο μου ότι τρέχω, ότι ανεβαίνω σκαλιά, ότι τρέχω πίσω από λεωφορεία για να τα προλάβω και ξυπνώ και συνειδητοποιώ ότι δεν μπορώ. Το μόνον που μου μένει είναι το μυαλό.» (από παλαιότερη συνέντευξή της)

Η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, μία προσωπικότητα που ενσαρκώνει το μεγαλύτερο τμήμα της σύγχρονης ιστορίας της χώρας μας, γεννήθηκε στις 29 Αυγούστου 1926 στην Αθήνα από γονείς οι οποίοι είχαν έρθει πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Ο πατέρας της Νίκος Γλύκατζης, Μικρασιάτης έμπορος, η μητέρα της Καλλιρόη, το γένος Ψαλτίδη, προερχόταν από πλούσια οικογένεια της Προύσας της Μικράς Ασίας.

Η προσφυγιά –τότε- ήταν σχεδόν πάντα ταυτόσημη με την φτώχεια –όπως είπε και η ίδια στην αντιφώνησή της στην χθεσινή εκδήλωση «δεν ξέχασα ποτέ ότι ήμουν φτωχή». Ενώ σε συνέντευξή της επισημαίνει «Μεγάλωσα στον δρόμο –στον μεγάλο κόσμο. Κανονικά! Σε ένα σπίτι προσφυγικό, αλλά παρέα με την Ακρόπολη! Ξέρεις τι σημαίνει αυτό;» (συνέντευξή της στην Καθημερινή και στην Τασούλα Επτακοίλη 05.04.2021).

Στην Κατοχή εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και ήταν η υπεύθυνη μαθητριών του Παγκρατίου, υπό την καθοδήγηση του Χρήστου Πασαλάρη. Αγωνιζόταν πάντα από την πρώτη γραμμή. Σπίτι της γυρνούσε μόνο για να πλυθεί. Η Αντίσταση, όπως εξομολογείται, την έκανε να υποστηρίζει ότι καλύτερα να πεθάνεις όρθιος παρά να ζεις γονατιστός: «Η Ιστορία δεν με νίκησε!». Η προδοσία του καλλίτερου φίλου της, οδηγεί στην σύλληψή της από τους Ταγματασφαλίτες που την φυλακίζουν στο Γουδή.

Κατά τα Δεκεμβριανά ακολούθησε τον ΕΛΑΣ Αθηνών στην υποχώρηση του από την Αττική, και επέστρεψε στον Βύρωνα μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας.

Το 1945 εισάγεται 13^η στο τμήμα Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής και ξεκινά τις σπουδές της –τότε δεν χρειαζόταν ακόμη πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, όπως λέει. Αποφοίτησε από την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά την αποφοίτησή της εργάστηκε ως ερευνήτρια στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

Ως φοιτήτρια υπήρξε άριστη. Την έβλεπες συνεχώς με ένα τσιγάρο και ένα βιβλίο στο χέρι. Χαρακτηριστικό της θέλησής της για την ολοκλήρωση των σπουδών της , αλλά και για την αγάπη της στο πεδίο γνώσης που επέλεξε είναι το ακόλουθο επεισόδιο: Σ’ ένα μάθημα, ο καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας Γ. Οικονόμου της λέει: «Βρε, Γλύκατζη, όλοι εδώ δεν έχουν ανάγκη να δουλέψουν· εσύ έχεις. Γιατί ήρθες εδώ και δεν πήγες στο Φιλολογικό;» – τότε τα κορίτσια δεν είχαν πρόσβαση στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Εκείνη του απήντησε ως εξής: «Ακούστε κύριε καθηγητά. Εγώ στην ζωή μου θα κάνω αυτό που μου αρέσει και αυτό που θέλω. Τώρα, σχετικά με το πώς θα βγάλω τα χρήματα που μου χρειάζονται για να ζήσω, σας διαβεβαιώ ότι θα πουλάω λεμόνια στο κέντρο της Αθήνας»…

Το 1950, φοιτήτρια ούσα του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, η άριστη γνώση της Αγγλικής και Γαλλικής γλώσσας της δίνει την ευκαιρία να εργασθεί για την βασίλισσα Φρειδερίκη. Κάποια στιγμή ο φθόνος οδηγεί συμφοιτήτριά της να στείλει επιστολή στην Βασίλισσα, αναφέροντας ότι η Ελένη ήταν κομμουνίστρια, κάτι που η ίδια είχε εξομολογηθεί στη Φρειδερίκη. Η Βασίλισσα της είπε να απαντήσει ως εξής: «Γράψε της ότι η Βασίλισσα γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα ποιος είναι και ποιος δεν είναι κομμουνιστής». Άλλωστε λέει και η ίδια «υπήρξα πάντοτε αριστερή. Κομμουνίστρια δεν υπήρξα ποτέ». Φυσικά απάντηση στην κακότητα και την μικροπρέπεια της καταγγέλουσας δεν έστειλε ποτέ.

Χαρακτηριστικό της δυναμικότητάς της είναι και ο λόγος που άφησε το Παλάτι και την υπηρεσία της βασίλισσας, της οποίας είχε γίνει γραμματέας:

Κόβω βασίλισσα, αλλά ποτέ το τσιγάρο

«Η Φρειδερίκη κάπνιζε σαν φουγάρο. Το ίδιο και εγώ. Φαντάσου, αργότερα κάπνιζα τέσσερα πακέτα γαλλικών τσιγάρων. Τέλος πάντων. Τότε συνέβη το εξής περιστατικό. Η βασίλισσα ενδεδυμένη με τη φορεσιά Βλάχας και με τσιγάρο στο χέρι. Οι εφημερίδες αναστατώθηκαν και άρχισαν να σχολιάζουν δυσμενώς την εικόνα της. Εκείνη συμμορφώθηκε και έδωσε εντολή να απαγορευτεί το τσιγάρο για όλες τις κυρίες και για όλο το προσωπικό». (από συνέντευξή της στο «Πρώτο Θέμα και τον Δημήτρη Δανίκα στις 16/05/2019).

Δ.Δ.: Έτσι κόψατε το κάπνισμα.

Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ: «Λάθος. Της είπα: «Εγώ το τσιγάρο δεν το κόβω, και έφυγα».

Βρέθηκε στο Παρίσι την γοητευτικά ταραγμένη εποχή του Μάη του ’68:

«Είδα την Ιστορία να δημιουργείται. Να διαδηλώνουν χιλιάδες παιδιά, κι ούτε ένα θύμα. Τον Σαρτρ, να του λένε: “Προδότη, έξω!” Τις κόκκινες σημαίες, χωρίς πλέον σφυροδρέπανο. Πήγαιναν οι καθηγητές στην Σορβόννη για να μην μπει η αστυνομία και αρχίσει να κτυπά. Εκεί τέθηκαν οι βάσεις για τα καινούργια μαθήματα και τον τρόπο διδασκαλίας, εκεί η όλη εργασία για το «μετά». Έζησα το πέρασμα: τα παιδιά, αντί να δέχονται τα πράγματα, να τα δημιουργούν. Ήταν η μεγάλη στιγμή της Ευρώπης». (από συνέντευξή της στην Νανά Παλαιτσάκη και το Greeks Chanel).

Υπάρχουν χιλιάδες, εκατομμύρια πράγματα που μπορεί να βρει κάποιος για την Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ. Αυτό, όμως που συνιστά την παρακαταθήκη της συνοψίζεται σε δύο φράσεις δικές της που σίγουρα έμειναν και θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στο μυαλό όσων την άκουσαν χθες βράδυ στην πανέμορφη αυλή του Κέντρου που θα φέρει το όνομά της:

[Μην αντιστρέφουμε τους όρους Και η τιμή και η χαρά και η συγκίνηση είναι μόνο δικά μου. Σε σας τα χρωστώ αυτά! Σήμερα μου ετοιμάσατε όχι ένα γεγονός, αλλά μία ανάμνηση. Και για να έχω στα χρόνια μου αναμνήσεις, ετοιμάσατε κάτι πολύ σημαντικό και θέλω να σας ευχαριστήσω και να ευχαριστήσω και τον Δήμαρχο κ. Μίχο. Αν κάποτε κ. Δήμαρχε –ισόβιε, όπως λέω, γιατί το Ίδρυμα αυτό με την ονοματοδοσία του, μου δίνει κάποια αιωνιότητα-, αν ρωτήσουν ποια ήταν αυτή και τι έκανε; Δεν είναι ανάγκη να απαντήσετε αυτά που είπε ο Ανδρειωμένος (Σ.Σ. ο κ. αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου που μίλησε για την κ. Αρβελέρ). Άλλωστε –αν θέλω να τον πειράξω και λίγο θα του πω ότι τα μισά τα ξέχασα.

Νομίζω ότι πρέπει να του πείτε δύο απλά πράγματα: Ένα, ότι δεν πίστεψα ποτέ ότι ο πλούτος ήταν υλικός. Είναι πνευματικός και πλούτος αγαθών τα οποία βρίσκεις σε υποτιμημένες γειτονιές, όπως αυτή που γεννήθηκα, ο Βύρωνας και ίσως όπως η δική σας. Αν μου ζητούσαν να ονομάσουν «Αρβελέρ» το κέντρο στο Κολωνάκι ή στην Εκάλη, θα έλεγα όχι. Δεν πίστεψα στα υλικά αγαθά μονάχα. Και δεύτερον ότι οι άνθρωποι κάνουν την ιστορία, αλλά και η ιστορία κάνει τους ανθρώπους.

Είμαι παιδί της Κατοχής. Και Κατοχή δεν σημαίνει μόνο αγώνες, ΕΠΟΝ και ναζί. Παιδί της Κατοχής σημαίνει να προτιμάς να σκοτώνεσαι όρθιος αντί να ζήσεις γονατιστός. Οι άνθρωποι οι οποίοι με επηρέασαν στην ζωή μου, είναι αυτοί που άσκησαν την αρετή χωρίς  θεατές. Είναι σπάνιοι, αλλά μένουνε πάντοτε υπαρκτοί. Και αν θελήσω να απαριθμήσω τις αρετές που με κάνουν να ζω θα πω τα «5 Δ» δηλαδή: η Δημοκρατία, η Δικαιοσύνη, τα  Δικαιώματα του Ανθρώπου, ο Διάλογος και τέλος, σήμερα η Δίκαιη διανομή των αγαθών].

Ο Δήμος μας είχε την μεγάλη τιμή να υποδεχθεί την κ. Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, τη σπουδαία αυτή Ελληνίδα, την εξέχουσα προσωπικότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού.  Ένα σύμβολο του πνευματικού μας πολιτισμού.

Στα 96 της χρόνια διατηρεί το κοφτερό μυαλό της και μας καθήλωσε με το χιούμορ της, την ευστροφία της και τον γοητευτικό της λόγο. Ανακηρύχθηκε επίτιμη δημότης του Δήμου μας και δόθηκε το όνομα της στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης,  το οποίο εφεξής θα ονομάζεται «Κέντρο Λόγου και Τέχνης  ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ ΑΡΒΕΛΕΡ».

Αναμφίβολα μία επιλογή, μία πρωτοβουλία του Δημάρχου κ. Λάμπρου Μίχου που για μία ακόμη φορά έδωσε ένα δείγμα γραφής στο πώς οι Δήμοι μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της πνευματικής ζωής στον τόπο τους, αλλά και ολόκληρης της χώρας και να αναδεικνύουν την πόλη τους στην πρώτη θέση, θέτωντες βάσεις αξιών πανανθρώπινων και διαχρονικών.

Κλείνοντας παραθέτω τα λόγια της ίδιας της κ. Αρβελέρ από συνέντευξή της στις 31 Μαΐου 2018, στο Bovary και στην Μυρτώ Λοβέρδου:

[Ο χρόνος είναι για μένα οι στιγμές. Δεν υπάρχει χρόνος. Δεν μπορείς να πεις τι θα κάνεις. Η ευτυχία είναι θέμα στιγμών, όχι διαρκείας. Ξέρω ότι τώρα δεν είμαι ερωτεύσιμη, αλλά είμαι ερωτευμένη.

Τι θα πει χρόνος; Υπάρχει; Δεν υπάρχει. Είναι ένας αριθμός. Τι είναι τα γηρατειά; Να κάνεις από καθήκον αυτό που πριν έκανες από ευχαρίστηση. Κάποτε από το καράβι πήδαγα από το ψηλό κατάρτι. Ήμουν μεγάλη κολυμβήτρια. Ο Σεφέρης γράφει κάπου για τα μπαστούνια, τα μπαστούνια και τα κατάρτια. Τώρα έχω το μπαστούνι.

Υπάρχει μια διαφορά. Όταν λες εσύ μυαλό και ψυχή, λέω εγώ μυαλό και καρδιά. Γιατί; Γιατί με την καρδιά ενδιαφέρεσαι για τους άλλους, ενώ, με την ψυχή για τον εαυτό σου. Όταν ο Πλάτων γράφει «επιμελείσθαι της ψυχής», δεν το έλεγε για τους άλλους, είναι για τον εαυτό σου. Ενώ με την καρδιά, πάμε για τους άλλους. Εκεί που έχω φτάσει λοιπόν, με ενδιαφέρουν οι άλλοι.].

Ακολούθως, ολοκληρώνοντας την σεμνή, αλλά γεμάτη συναισθήματα τελετή έγινε η αποκάλυψη της σχετικής πινακίδας στο κτίριο από τον Δήμαρχο Λάμπρο Μίχο.

Να σημειώσουμε ότι για την κ. Αρβελέρ μίλησαν ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Γιώργος Ανδρόνικος και η μέτζο-σοπράνο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και υπεύθυνη της Σχολής Λυρικού Θεάτρου του Δημοτικού Ωδείου Αγίας Βαρβάρας, κ. Λυδία Αγγελοπούλου και φυσικά ο Δήμαρχος κ. Λάμπρος Μίχος, ο οποίος της παρέδωσε το χρυσό σήμα του Δήμου και την τιμητική πλακέτα με την απόφαση του Δ.Σ. για την ονοματοδοσία του Κέντρου και η ανακήρυξη της κ. Αρβελέρ ως επίτιμη δημότη της πόλης.

Στην εκδήλωση της οποίας η εμβέλεια, κατά κοινή ομολογία, υπερέβη κατά πολύ τα όρια του Δήμου μας παρόντες ήσαν οι βουλευτές κ. Γιάννης Λοβέρδος (Νέα Δημοκρατία), Γιάννης Βίτσας και Παναγιώτης Κουρουπλής (ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία), Νάντια Γιαννακοπούλου (ΠΑΣΟΚ- Κίνημα Αλλαγής), δήμαρχοι Ιλίου κ. Ζενέτος, Αιγάλεω κ. Γκίκας, Χαϊδαρίου κ. Ντηνιακός, Κορυδαλλού κ. Χουρσαλάς, ο αντιδήμαρχος Κορυδαλλού κ. Δημόπουλος, ο αντιπεριφερειάρχης κ. Λεωτσάκος, ο Περιφερειακός Σύμβουλος Δυτικού Τομέα Αθηνών κ. Αλεξανδράτος, ο εκπρόσωπος ΕΕΤΑ κ. Μπάμπης Καούκης, ο πρόεδρος του ΠΕΣΥΔΑΠ κ. Γουρδομιχάλης, ο προϊστάμενος του Ι.Ν. Προφήτη Ηλία Πανοσιολογιότατος  Μελέτιος Καλονάκης.

Το καλλιτεχνικό- μουσικό μέρος κάλυψε η ορχήστρα μικρών κιθαρωδών του Δημοτικού Ωδείου Αγίας Βαρβάρας, υπό την καθοδήγηση του δασκάλου τους κ. Αλέξανδρου Παπαρίζου. Ακόμη η «λαϊκή ορχήστρα» του ωδείου, υπό την διεύθυνση του Γιώργου Κωνσταντόπουλου  συνόδευσε τις ερμηνείες της κ. Αγγελοπούλου και του σολίστ Ανδρέα Καραούλη στα μελοποιημένα ποιήματα της τιμωμένης κ. Αρβελέρ σε μουσική του συνθέτη Πλάτωνα.

Επίσης στο πιάνο ο Βενιαμίν Χατζηκουμπάρογλου και βιολί Αχιλλέας Μπερής έπαιξαν το 3^ο κονστέρτο του Μοτζαρτ και το τάνγκο από το «άρωμα Γυναίκας».

Τον συντονισμό και την παρουσίαση της όλης εκδήλωσης είχε ο Μάξιμος Μουμούρης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Δραματικής Σχολής «Ιάκωβος Καμπανέλλης» του Δήμου Αγίας Βαρβάρας.