Γράφει ο Λυκούργος Χατζάκος

Η διαταγή «μερικής κινητοποίησης» του ηγέτη του Κρεμλίνου τερματίζει απότομα ένα κοινωνικό συμβόλαιο που εξασφάλιζε στους Ρώσους κάποια σταθερότητα. Ο φόβος τώρα επικρατεί.

Την παρελθούσα Τετάρτη συμπληρώθηκαν έξι μήνες από την έναρξη της Ρωσικής πολεμικής επιχείρησης στην Ουκρανία. Πέρα από τις αναλύσεις και τα συμπεράσματα, τα οποία συνάγονται για την επιχειρησιακή κατάσταση των Ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και την αποτυχία των δυνάμεων του Κρεμλίνου να επιβάλλουν τον σχεδιασμό του ρωσικού επιτελείου ταχέως και με περιορισμένες ζημίες σε υλικό και έμψυχο δυναμικό, πρόκειται για την σημαντικότερη, την μεγαλύτερη ένοπλη σύγκρουση επί ευρωπαϊκού εδάφους από την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Ήδη, ο αντίκτυπος της σύγκρουσης είναι αισθητός και οι επιπτώσεις της έχουν θέσει υπό σκληρή δοκιμασία τους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς και την οικονομία της γηραιάς ηπείρου. Καθώς, όμως, συνεχίζονται οι συγκρούσεις στο Ουκρανικό πεδίο, οι συνέπειες δεν περιορίζονται μόνο στον Ευρωπαϊκό χώρο, αλλά, επεκτείνονται προς Νότο και στην περιφέρεια της Μέσης Ανατολής, προκαλώντας εξ ίσου σημαντικές επιπτώσεις.

Είναι παγκοίνως γνωστό ότι, η ευρύτερη Μεσανατολική περιφέρεια είναι μία ασταθής περιοχή, η οποία αντιμετωπίζει σειρά προβλημάτων, στα οποία προστέθηκαν εκείνα, τα οποία συνεπάγονται οι αναταράξεις στην Δύση –ενεργειακή κρίση, έλλειψη τροφίμων (κυρίως, σιτηρών), πληθωρισμός-, δεδομένα τα οποία αποτελούν εύφορο υπόστρωμα για την εμφάνιση πολιτικής αστάθειας και αναταραχής. Βέβαια, σε ορισμένες από τις χώρες αυτής της περιοχής, η κρίση ήταν αιτία να εισρεύσουν στα κρατικά ταμεία τους μερικά, ακόμη, δισεκατομμύρια δολάρια. Γεγονός είναι ότι η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ο πόλεμος εκεί, επηρέασε πολλαπλά την Μέση Ανατολή κατά το διάστημα, αυτών των τελευταίων έξι μηνών.

Κατ’ αρχάς, οι τιμές πετρελαίου εκτοξεύθηκαν σε πρωτοφανή επίπεδα. Συνέπεια αυτού είναι η αύξηση του πληθωρισμού και η οικονομική ύφεση σε παγκόσμιο επίπεδο. Εξαίρεση σε αυτό, αποτελούν οι χώρες του Κόλπου, οι οποίες είναι οι κατ’ εξοχήν πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του IMF (ΔΝΤ-Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου), τα κράτη τα οποία εξάγουν πετρέλαιο θα κερδίσουν επιπλέον έσοδα της τάξεως των 1.3 δις δολάρια στα επόμενα τέσσερα χρόνια (βλ. σχτ. αρθρογραφία των Financial Times 23 -25 Σεπτεμβρίου).

Αυτή η θηριώδης και απρόσμενη αύξηση εσόδων, δίνει στα Κράτη του Κόλπου την ευκαιρία να εμφανίσουν τα πρώτα δημοσιονομικά πλεονάσματα, μετά το 2014.

Ακόμη, επιταχύνει και τους ρυθμούς ανάπτυξης, π.χ., η οικονομία της Σαουδικής Αραβίας εμφάνισε τον υψηλότερο δείκτη ανάπτυξης της δεκαετίας με 9,9%, ενώ, αντιθέτως η Αμερικανική οικονομία παρουσίασε ύφεση κατά 1,5%.

Και ενώ, για τα Αραβικά καθεστώτα του Κόλπου η κρίση της Ουκρανίας σηματοδοτεί μία ευκαιρία ανάπτυξης, τα πράγματα για το Ιράν δεν είναι αντίστοιχα, ενώ, η Τεχεράνη έχει να αντιμετωπίσει την νέα κοινωνική έκρηξη η οποία προκλήθηκε από την δολοφονία της νεαρής γυναίκας, της Mahsa Amini.

Μία άλλη επίπτωση είναι η ευκαιρία που παρουσιάζεται για τους παραγωγούς φυσικού αερίου της περιοχής. Η εξέλιξη των πραγμάτων συναφώς με την προμήθεια φυσικού αερίου από την Ρωσία, έχει επιβάλει τον απογαλακτισμό των Ευρωπαϊκών κρατών από την Μόσχα. Οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν επιδοθεί σε μία εναγώνια αναζήτηση νέων προμηθευτών. Μέχρι στιγμής, το Κατάρ έχει υποσχεθεί να διαθέσει προς την Ευρωπαϊκή αγορά, το 50% της συνολικής παραγωγής του στα επόμενα τέσσερα χρόνια. Ακόμη, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει στην υπογραφή συμφωνιών για την προμήθεια φυσικού αερίου με Αίγυπτο και Ισραήλ, δύο ανερχόμενους σημαντικούς κόμβους στην περιοχή.

Επίσης,  περιφερειακοί παίκτες ανακτούν την σημαντική τους θέση και ανακτούν την βαρύτητά τους στο διεθνές σύστημα, παρά την κριτική που δέχθηκαν στο παρελθόν μιας και η Δύση υποχρεώνεται να παραβλέψει προσωρινά, λόγω της συγκυρίας, τα … ανομήματά τους. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Σαουδική Αραβία, η οποία είχε δεχθεί την σκληρή κριτική του νυν Αμερικανού Προέδρου, ο οποίος σε ταξίδι του κατά τον περασμένο Αύγουστο, έδειξε να αναθεωρεί την αντιμετώπιση των ΗΠΑ έναντι του Ριάντ, πράξη η οποία, προφανώς, αιτιολογείται από την σημαντική θέση που κατέχει το Βασίλειο των Σαούντ στην παγκόσμια οικονομία και την παραγωγή πετρελαίου και με την ελπίδα ότι οι Σαουδάραβες παραγωγοί θα αυξήσουν την ημερήσια παραγωγή πετρελαίου, κίνηση η οποία θα συμβάλει στην μείωση του πληθωρισμού.

Ατυχώς, το καρτέλ πετρελαίου του ΟΠΕΚ+ στο οποίο η Σαουδική Αραβία έχει ηγετικό ρόλο, επέλεξε μέτρια αύξηση της παραγωγής, την οποία αναλυτές στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, χαρακτήρισαν ως «χαστούκι στο πρόσωπο» για τον κ. Biden.

Μία περίπτωση εμπλεκομένου και εν δυνάμει ωφελουμένου από τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι και αυτή της Τουρκίας. Είναι πρόσφατες στην μνήμη οι απόπειρες του Τούρκου Προέδρου Rejep Tayip Erdogan να αναδειχθεί ως ρυθμιστικός, σημαντικός παράγοντας του διεθνούς συστήματος και της αποκατάστασης της Διεθνούς Τάξης.

Εν όψει εκλογών και με το φάσμα της ήττας προ οφθαλμών, ο Τούρκος Πρόεδρος έχει να αντιμετωπίσει την βυθιζόμενη οικονομία της χώρας του –η οποία ήταν το ισχυρό χαρτίτου σε προηγούμενες περιόδους-, επιχείρησε να αξιοποιήσει τα όποια γεωπολιτικά του πλεονεκτήματα, προκειμένου να αποσπάσει οφέλη για την Τουρκία.

Χαρακτηριστικό του παζαριού στο οποίο –κατά παράδοση- επιδίδεται η Άγκυρα είναι η στάση την οποία τήρησε στο θέμα ένταξης στο ΝΑΤΟ της Σουηδίας και Φινλανδίας, πράγμα, όμως, το οποίο του προκάλεσε μεγαλύτερα προβλήματα απ’ ότι κέρδη καθώς κατέστη παγκοίνως εμφανές ότι επιχειρεί να παίξει το παιχνίδι του Κρεμλίνου· άποψη, άλλωστε, η οποία ενισχύεται από την στάση του κ. Erdogan στο θέμα των κυρώσεων, όπου καταδικάζοντας την εισβολή, αρνείται να προχωρήσει στην εναρμόνιση της Αγκύρας με την Ευρωπαϊκή και εν γένει Δυτικά στάση και να προβεί στην εφαρμογή επιβολής των κυρώσεως προς την Ρωσία.

Η διαμεσολάβησή του την οποία προσπάθησε να παρουσιάσει ως σημαντική για την επίλυση της κρίσης και τον τερματισμό του πολέμου, δεν απέφερε τα αναμενόμενα καθώς, το υφιστάμενο πρόβλημα με την προμήθεια των ρωσικών πυραύλων S-400 και η συμπεριφορά του στο θέμα της ΝΑΤΟικής ένταξης Σουηδίας και Φινλανδίας, αλλά και η ρητορική του έναντι της Ελλάδας έχουν επιφέρει την διεθνή απομόνωση της Άγκυρας.

Μία σημαντική επίπτωση, την οποία πρέπει να αξιολογεί προσεκτικά κάθε ενδιαφερόμενος είναι το γεγονός της αλλαγής των εμπορικών δρόμων, αλλαγή η οποία συνεπάγεται και την αντίστοιχη αλλαγή συμμαχιών. Συνακόλουθο αυτού είναι η αμφισβήτηση της κυριαρχίας και της υπεροχής του αμερικανικού δολαρίου ως κυρίου νομίσματος συναλλαγών στο πεδίο της ενέργειας. Η αμφισβήτηση εκφράστηκε από αξιωματούχους των ΗΑΕ (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), με το Αμπού Ντάμπι να επαναξιολογεί τις συμμαχίες του και αξιωματούχους των Εμιράτων να δηλώνουν ότι «η Δυτική ηγεμονία στην παγκόσμια τάξη βρίσκεται στις τελευταίες της μέρες» αφού ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει καταστήσει εμφανές ότι η διεθνής τάξη δεν είναι πλέον μονοπολική και η θέση των ΗΠΑ στην ηγεσία αμφισβητείται. Ακόμη, ο πρέσβυς των ΗΑΕ στην Ουάσιγκτων φέρεται να έχει δηλώσε σε ΜΜΕ ότι η σχέση της χώρας του με την ΗΠΑ πέρασαν από μία «δοκιμή άγχους», στον βαθμό που τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα συνέρπαξαν με την Ινδία και την Κίνα και απείχαν τον Φεβρουάριο τρχ. έτους, από το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Η.Ε. (Ηνωμένων Εθνών), το οποίο καταδίκαζε την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Επίσης, οι ηγεσίες των κρατών του Κόλπου φαίνεται να ενισχύουν τους δεσμούς τους με το Πεκίνο. Αυτό υποστηρίζεται από τις δηλώσεις ηγετικών στελεχών των ΗΑΕ σχετικά με την επίσκεψη της Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων κας Νάνσι Πελόζι στην Ταϊβάν, την οποία χαρακτήρισαν ως «προκλητική», υπογραμμίζοντας με αδρές γραμμές την υποστήριξή τους στην πολιτική της ενιαίας Κίνας. Η Σαουδική Αραβία έχει επίσης διαφημίσει την Κίνα ως εναλλακτική στις ΗΠΑ, ενισχύοντας τη στρατιωτική συνεργασία με το Πεκίνο και εξετάζοντας το ενδεχόμενο να πουλήσει πετρέλαιο σε αυτό σε γιουάν. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το ότι ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζιν-πίνγκ, ο οποίος δεν έχει πραγματοποιήσει κανένα ταξίδι στο εξωτερικό από τότε που τέθηκαν σε ισχύ οι περιορισμοί για την Covid-19, αναμένεται να πραγματοποιήσει επίσημο ταξίδι στο Σαουδαραβικό βασίλειο την χρονιά αυτή.

Γεγονός είναι ότι μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού αισθάνθηκε τον αντίκτυπο των διαταραχών της μεταφοράς σιτηρών μετά την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά, η Μέση Ανατολή ήταν μεταξύ των πιο σκληρών που επλήγησαν.

Περίπου το ένα τρίτο του σιταριού στον κόσμο προέρχεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία, και η πλειονότητα  των κρατών της Μέσης Ανατολής προμηθεύονται από αυτές τις δύο χώρες τουλάχιστον το 50% των αναγκών τους.

Τις δυσμενέστατες συνέπειες αυτής της διακοπής στην ροή σιτηρών, δέχθηκε με επαχθείς συνέπειες η Λιβύη –χώρα στην οποία σοβούν ακόμη ένοπλες συγκρούσεις  μεταξύ των φυλών-, αλλά και ο οικονομικά κατεστραμμένος Λίβανος, ενώ και η Αίγυπτος – ένας από τους κορυφαίους εισαγωγείς σιταριού στον κόσμο-, δεν έμεινε αλώβητη.

Τέλος, ο συνεχώς και ασυγκράτητα αυξανόμενος πληθωρισμός έχει πλήξει τις επισφαλείς οικονομίες της Μέσης Ανατολής. Οι αυξανόμενες τιμές των εμπορευμάτων στο Ιράκ και το Ιράν έχουν οδηγήσει πολλούς στους δρόμους σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Και στην Αίγυπτο, όπου μόλις πριν από μια δεκαετία μια εξέγερση ανέτρεψε το πρώην καθεστώς με το σύνθημα «ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη», τα νοικοκυριά όλων των εισοδηματικών επιπέδων βλέπουν την καταναλωτική τους δύναμη –αν όχι να εκμηδενίζεται- να μειώνεται σημαντικά με ταχύτατο ρυθμό.

Είναι προφανές ότι ο κόσμος αλλάζει. Το δυστοπικό τοπίο που διαμορφώνεται στις ημέρες μας δεν αφήνει περιθώρια μεγάλης αισιοδοξίας και η Δύση, ο Ελεύθερος κόσμος, πρέπει να βρει σύντομα ρεαλιστικές και αποτελεσματικές απαντήσεις, τόσο στο θέμα της ενεργειακής όσο και στο πεδίο της διατροφικής επάρκειας και ασφάλειας.

Ατυχώς, για μία ακόμη φορά η Ευρώπη αποδεικνύεται δυσκίνητη και με επικίνδυνα καθυστερημένα αντανακλαστικά.